και εγέλασεν ο Θεός επτάκις· χα χα χα χα χα χα χα
Με τον πρώτον καγχασμό φάνηκε το φως και η αυγή
Με τον δεύτερο καγχασμό έγινε το ύδωρ και η γη
Με τον τρίτο καγχασμό, διά της πικρίας του Θεού
έγινε ο Νους
Με τον τέταρτο καγχασμό έγινε η Γέννα των πάντων
Με τον πέμπτο καγχασμό έγινε η Μοίρα
Με τον έκτο καγχασμό έγινε ο Κρόνος
εκάγχασε το έβδομον ασθμησάμενος
και καγχάζων εδάκρυσε και εγένετο Ψυχή.[1]
Το κείμενο αποδεικνύει ότι με το «θεϊκό γέλιο» έγινε η δημιουργία των πάντων, αλλά με το λαχάνιασμα του Θεού και κατά τον έβδομο καγχασμό του εδάκρυσε και δημιουργήθηκε η Ψυχή: με καγχασμό και δάκρυ.
Όποιος και να συνέλαβε την ιδέα αυτού του κειμένου είναι οπωσδήποτε ένας μεγάλος ψυχολόγος ποιητής! Οι θεοί δεν έκλαιγαν, μόνον γελούσαν, σε αντίθεση με τους ανθρώπους, όπως αναφέρει και ο Πρόκλος[2] (...διόπερ οίμαι και όταν μεν εις θεούς και ανθρώπους διαιρώμεν [τα] δημιουργήματα, τον μεν γέλωτα τη γενέσει των θείων, τα δε δάκρυα τη συστάσει των ανθρώπων ή ζώων απονέμομεν·). Τα γέλια των θεών, τα δάκρυα των θνητών.
Μόνον δύο έκλαψαν, αλλά αυτοί δεν ήταν απολύτως θεοί, είχαν δύο φύσεις, θεϊκή και ανθρώπινη, γεννημένοι από βροτή μητέρα, ασχέτως αν και οι δύο ανέβασαν τις μητέρες τους στα ουράνια. Και έκλαψαν κατά τη θεανθρώπινή τους μορφή. Ο Διόνυσος, υιός της Σεμέλης, δάκρυσε βλέποντας τον θάνατο του φίλου του Στάφυλου, όπως αναφέρει ο Νόννος ο Πανοπολίτης: «Βάκχος άναξ δάκρυσε, βροτών ίνα δάκρυα λύση».[3]
Και ο Ιησούς, υιός της Μαρίας, εδάκρυσε βλέποντας το μνήμα του φίλου του Λαζάρου. «εδάκρυσεν ο Ιησούς» γράφει ο ευαγγελιστής Ιωάννης (11, 36). Και ο Νόννος, παραφράζοντας το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον (11, 36), αναφέρει: «και έστενεν αυτός Ιησούς, όμμασι ακλαύτοισιν αήθεα δάκρυα λείβων».
Εκεί όμως που φαίνεται ευκρινώς η διαφορά θεού και θνητού είναι το δάκρυ στην τραγωδία του Ευριπίδου Ιππόλυτος. Ο Ιππόλυτος, υιός του Θησέως, ως γνωστόν λάτρευε την θεά Άρτεμιν, περιφρονώντας την θεά του έρωτος, Αφροδίτη. Η Αφροδίτη τον εκδικήθηκε, βάζοντας στην καρδιά της μητριάς του, Φαίδρας, άνομο πάθος για τον παρθένο νέο. Η υπόθεση είναι γνωστή. Εγώ θα επιμείνω σε δύο σημεία της τραγωδίας. Όταν ο Ιππόλυτος φέρνει πλεχτό στεφάνι στην αγαπημένη θεά, που όπως της λέει είναι από απάτητο λιβάδι και το στόλισε μόνος του, για τα χρυσά της μαλλιά. Της λέει ακόμη πως ήταν τυχερός, γιατί είχε το δώρο, μόνον αυτός από όλους τους θνητούς, να μιλά μαζί της, να ακούει την φωνή αλλά να μην βλέπει την μορφή της. Αληθινά, είναι μεγάλη η τύχη του να ακούει την φωνή της Αρτέμιδος, που με σοφία δεν περιγράφει ο Ευριπίδης, όπως και ο Όμηρος την ωραιότητα της Ελένης. Πώς να ήταν άραγε η φωνή της θεάς; Ας την φαντασθούμε, όπως θέλουμε.
Όταν ο υπηρέτης του τον συμβουλεύει να μην υποτιμά την Αφροδίτη, εκείνος απαντά: Την χαιρετώ από μακριά, γιατί είμαι αγνός και δεν μου αρέσουν οι θεοί, που τους λατρεύουν νύχτα. Η λατρεία του Ιππολύτου, μονομερής και μανιώδης, ξεπερνά τα όρια και τον οδηγεί σε αδιέξοδο: στον μαρτυρικό θάνατο. Κι όταν, κοντά στο τέλος του, αντιλαμβάνεται την αγαπημένη θεά από την ευωδία του θεϊκού πνεύματος: «οράς με , δέσποιν’ ως έχω, τον άθλιον;» (με βλέπεις, δέσποινα, σε ποια κατάσταση είμαι ο άθλιος;) την ρωτά κι εκείνη του απαντά: «ορώ· κατ’ όσσων δ’ ου θέμις βαλείν δάκρυ» (σε βλέπω, αλλά δεν μου επιτρέπεται να χύσω δάκρυ).[4]
Η αναγκαιότητα να μη δακρύζουν οι θεοί εμποδίζει την θεά να θρηνήσει τον εκλεκτό της πιστό. Και η απάντησή της κλείνει το θέμα που άρχισε με την ορφική αντίληψη για τα γέλια των θεών.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Το κείμενο του άρθρου είναι περίληψη από μεγαλύτερο, που βρίσκεται στα Orphicorum fragmenta του O. Kern. Spuria wel dubia. Στον πάπυρο του Λουγδούνου W. Η μετάφρασή του υπάρχει στο συλλογικό έργο Όσα είπαν οι αρχαίοι Έλληνες περί Θεού, ορφικό απόσπασμα 354, εκδ. Κάκτος
[2] Πρόκλου απ. 354, Οrphicorum fragmenta, O. Kern
[3] Νόννος Πανοπολίτης, ραψωδία IB’, μτφρ. Ευγενία Δαρβίρη, εκδ. Γεωργιάδης, Αθήνα 2002
[4] Ευριπίδου Ιππόλυτος, μτφρ. Έφη Φερεντίνου, εκδ. Βιβλιοθήκη των Ελλήνων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου